‘Bob is je oom’ en ‘We spelen het wel bij oor’. Kent u die uitdrukkingen? Ik neem aan dat u ze niet als Nederlandse uitdrukkingen kent, maar wellicht ziet u dat ze rechtstreeks vertaald zijn uit het Engels: ‘Bob is your uncle’ (ongeveer ‘klaar is kees’) en ‘We’ll play it by ear’ (ongeveer ‘we zien wel wat er gebeurt’ of ‘we zien wel hoe we het aanpakken’). Ze zijn grappig bedoeld. Mijn Engelse compagnon Tony Parr en ik gebruiken ze weleens. Gewoon voor de lol. Maar wat grappig is voor de een, is heel gewoon taalgebruik voor de ander. Het is bekend dat het Nederlands inmiddels heel veel woorden telt die rechtstreeks afkomstig zijn van het Engels. Maar wat nog niet zo veel aandacht krijgt, is dat er ook steeds meer uitdrukkingen direct uit het Engels worden overgenomen.

Anglicismen als ‘Ik tel mijn zegeningen’, ‘Dat is de slagroom op de taart’, ‘Daar kom je mee weg’ en ‘Daar heb je een punt’ (of zoals mijn vrouw onlangs iemand hoorde zeggen: ‘daar heb je een puntje’) zijn inmiddels goed ingeburgerd. Ze zullen door veel mensen zelfs niet meer als Engelse leenvertalingen worden gezien. Maar het proces gaat eindeloos door. Zo hoorde ik Matthijs van Nieuwkerk vorig jaar oktober in De Wereld Draait Door zeggen: ‘Dit is niet mijn kopje thee’. Dat klinkt een beetje als ‘Bob is je oom’, maar Van Nieuwkerk bedoelde het volgens mij niet als grap. In de Volkskrant van 12 juni 2010 zag ik de volgende kop in de bijlage Economie: ‘Technologiebedrijven redden de dag’ (‘save the day’). En wat dacht je van de volgende zin van de website van Pauw & Witteman (8 oktober 2009): ‘Je hebt al zo vaak kritiek gehad, soms positief, soms negatief. Je wint wat en je verliest wat.’? Dat is ‘You win some, you lose some’, maar dan keurig vertaald.

Het allermooiste voorbeeld van een leenvertaling van een Engelse uitdrukking dat ik ooit gezien heb, stond 4 augustus 2009 op de voorpagina van de Volkskrant. De kop was: ‘Metrolijn pas af “als de varkens vliegen”‘, een letterlijke vertaling van ‘when pigs fly’ of ‘if pigs might fly’ (‘met sint-juttemis’). De kop verwijst naar het volgende stuk uit het artikel: ‘In een peiling op de website van de Daily News werd lezers gevraagd wanneer de tunnel [tussen 96th Street en 63rd Street] klaar zal zijn. 4 procent zei te geloven wat de gemeente zegt. ‘Ten minste vijf jaar langer dan ze inschatten’, meende 30 procent. Een meerderheid van 66 procent klikte op het antwoord: “Wanneer de varkens vliegen”.’ Je zou kunnen zeggen dat het hier gewoon om een slechte vertaling gaat. Toch blijft het bijzonder dat de redactie van de Volkskrant die heeft laten passeren. De gemiddelde Nederlander zal immers niet weten wat de precieze betekenis is, waardoor de schrijver van het stuk zijn of haar doel voorbij schiet. Of toch niet? Met die bijzondere uitdrukking trek je natuurlijk wel de aandacht.

 Het aardige van het voorbeeld uit de Volkskrant is dat lijkt te worden verondersteld dat de Nederlanders hun Engels wel kennen. ‘Onze lezers zullen dit wel begrijpen,’ zal de redactie misschien hebben gedacht. En misschien is dat ook de gedachte achter al die andere leenvertalingen van Engelse uitdrukkingen: Nederlanders durven ze te gebruiken in de veronderstelling dat de luisteraars of lezers het Engelse origineel wel kennen. En dus ook de betekenis. Of is het misschien dikdoenerij? Een kwestie van interessant doen met taal. Of is het luiheid: letterlijk vertalen is lekker gemakkelijk?